دیوان عدالت اداری سازمانی قضایی است که در اختلافات حاکمیتی و اداری دخیل میشود. هدف آن فصل اختلافات اداری و ارائه عدالت است.
| ☑️ وکلای پایه یک دادگستری | ☑️ تخصص در دعاوی ملکی |
| ☑️ همکاران ما | ☑️ اساتید دانشگاه و قضات بازنشسته |
| ☑️ عضو کانون وکلای مرکز | ☑️ اولین دفتر حقوقی تخصصی ملکی |
| ☑️ تصمیم گیری جمعی | ☑️ گزارش دهی منظم |
دیوان عدالت اداری، یکی از زیرمجموعه‌های دستگاه قضایی می‌باشد که وظیفه‌ی آن حمایت از مردم در مقابل حاکمیت و دولت است به این صورت که اگر دولت و حکومت، با در اختیار داشتن قدرت، در بخشی از روابط خود با مردم، از طریق تنظیم بخشنامه، آیین‌نامه و مقررات مختلف به آن‌ها ظلم کند و عدالت را رعایت نکنند، مردم می‌توانند با مراجعه به دیوان عدالت اداری، احقاق حق خود را درخواست کنند و خواستار تغییر آیین‌نامه، بخشنامه و … مربوط شوند.
موضوع تشکیل دیوانی برای رسیدگی به تظلم خواهی مردم از دولت، مأموران دولتی و مقررات دولتی، برای اولین بار بعد از پیروزی انقلاب اسلامی و تصویب قانون اساسی، پیش‌بینی شد.
اصل یک‌صد و هفتادوسه قانون اساسی: «به‌منظور رسیدگی به شکایات، تظلمات و اعتراضات مردم نسبت به مأمورین یا واحدها با آیین‌نامه‌های دولتی و احقاق حقوق آن‌ها، دیوانی به نام (دیوان عدالت اداری) زیر نظر رئیس قوه قضاییه تأسیس می‌گردد. حدود اختیارات و نحوه عمل این دیوان را قانون تعیین می‌کند»
بر اساس این اصل، در سال 1360 اولین قانون دیوان عدالت اداری تصویب شد و دیوان رسماً آغاز به کار کرد.
البته این قانون و آیین دادرسی آن چند بار دچار بازنگری شده و آخرین بار در سال 1392 اصلاح‌شده است.
دیوان عدالت اداری دارای دو بخش است:
یکی هیئت عمومی دیوان عدالت اداری است که عهده‌دار رسیدگی به شکایات از بخشنامه‌ها، آیین‌نامه‌ها و مقررات خلاف قانون و همچنین صدور رأی وحدت رویه است.
دیگری شعب قضایی دیوان عدالت اداری می‌باشد که مسئول رسیدگی به شکایات مردم نسبت به مأموران دولتی، تصمیمات دولت و طرز کار نهادها و مراجع دولتی است.
با وکیل دیوان عدالت اداری، وظایف و اختیاراتش آشنا شوید.
صلاحیت شعب دیوان عدالت اداری:
ماده 10 قانون تشکیلات و آیین دادرسی دیوان عدالت اداری:
صلاحیت و حدود اختیارات دیوان به‌قرار زیر است:
1. رسیدگی به شکایات و تظلمات و اعتراضات اشخاص حقیقی یا حقوقی از:
الف؛ تصمیمات و اقدامات واحدهای دولتی اعم از وزارتخانه‌ها و سازمان‌ها و مؤسسات و شرکت‌های دولتی و شهرداری‌ها و سازمان تأمین اجتماعی و تشکیلات و نهادهای انقلابی و مؤسسات وابسته به آن‌ها
ب؛ تصمیمات و اقدامات مأموران واحدهای مذکور در بند الف در امور راجع به وظایف آن‌ها
2. رسیدگی به اعتراضات و شکایات از آراء و تصمیمات قطعی هیئت‌های رسیدگی به تخلفات اداری و کمیسیون‌های مالیاتی، هیئت حل اختلاف کارگر و کارفرما، کمیسیون موضوع ماده (100) قانون شهرداری‌ها منحصراً از حیث نقض قوانین و مقررات یا مخالفت با آن‌ها
3. رسیدگی به شکایات قضات و مشمولان قانون خدمات کشوری و سایر مستخدمان واحدها و مؤسسات مذکور در بند (1) و مستخدمان مؤسساتی که شمول این قانون نسبت به آن‌ها محتاج ذکر نام است اعم از لشکری و کشوری از حیث تضییع حقوق استخدامی
تبصره 1: تعیین میزان خسارات وارده از ناحیه مؤسسات و اشخاص مذکور در بندهای (1) و (2) این ماده پس از صدور رأی در دیوان بر وقوع تخلف با دادگاه عمومی است.
تبصره 2: تصمیمات و آراء دادگاهها و سایر مراجع قضایی دادگستری و نظامی و دادگاه‌های انتظامی قضات دادگستری و نیروهای مسلح قابل شکایت در دیوان عدالت اداری نمی‌باشد.
بر اساس این ماده از قانون، درصورتی‌که کسی از تصمیمات یا رفتارهای نهادی حکومتی و دولتی و عمومی ذکرشده شکایت داشته باشد، با تقدیم دادخواست به دیوان، رسیدگی به این موضوع را از دیوان تقاضا می‌کند.
همچنین در مواردی که مراجع اداری خاصی که به‌موجب قانون و مقررات دولتی برای رسیدگی و حل اختلاف بین نهادها و مردم پیش‌بینی‌شده، در رسیدگی خود خلاف قانون تصمیم بگیرند، خود دیوان عدالت اداری به‌عنوان مرجع برتر و بالادست وارد میشود و تصمیمات خلاف قانون مراجع خاص را نقض می‌کند.
مطالعه مقالات بیشتر
صلاحیت هیئت عمومی دیوان عدالت اداری:
ماده 12 قانون تشکیلات و آیین دادرسی دیوان عدالت اداری:
حدود صلاحیت و وظایف هیئت عمومی دیوان به شرح زیر است:
- رسیدگی به شکایات، تظلمات و اعتراضات اشخاص حقیقی یا حقوقی از آیین‌نامه‌ها و سایر نظامات و مقررات دولتی و شهرداری‌ها و مؤسسات عمومی غیردولتی در مواردی که مقررات مذکور به علت مغایرت با شرع یا قانون و یا عدم صلاحیت مرجع مربوط یا تجاوز یا سوءاستفاده از اختیارات یا تخلف در اجرای قوانین و مقررات یا خودداری از انجام وظایفی که موجب تضییع حقوق اشخاص میشود.
- صدور رأی وحدت رویه در موارد مشابه که آراء متعارض از شعب دیوان صادرشده باشد.
- صدور رأی ایجاد وحدت رویه که در موضوع واحد، آراء مشابه متعدد از شعب دیوان صادرشده باشد.
تبصره: رسیدگی به تصمیمات قضائی قوه قضائیه و صرفاً آیین‌نامه‌ها، بخشنامه‌ها و تصمیمات رئیس قوه قضائیه و مصوبات و تصمیمات شورای نگهبان، مجمع تشخیص مصلحت نظام، مجلس خبرگان و شورای عالی امنیت ملی از شمول این ماده خارج است.
بر اساس قانون مذکور، مهم‌ترین وظیفه هیئت عمومی دیوان، صدور رأی وحدت رویه است. همچنین این هیئت مرجعی برای ابطال آیین‌نامه‌ها، بخشنامه‌ها، دستورالعمل‌ها و کلیه انواع نظام‌نامه‌ها و مقررات دولتی خلاف قانون یا شرع، در صورت تقاضای مردم می‌باشد.
برای ابطال مقررات غیرقانونی، دیوان خودش تصمیم می‌گیرد ولی برای ابطال مقررات خلاف شرع، ابتدا نظر فقهای شورای نگهبان را جویا میشود و بر اساس نظر آنان تصمیم می‌گیرد.
برای تقاضای ابطال مقررات غیرقانونی و خلاف شرع نیازی نیست کسی ذی‌نفع باشد و هرکسی میتواند ابطال آن را تقاضا کند و دیوان مکلف به رسیدگی است.
علاوه بر این هیئت عمومی دیوان عدالت اداری باید با حضور دوسوم قضات و مستشاران شعب دیوان تشکیل شود.
موارد عدم صلاحیت دیوان برای رسیدگی:
- رسیدگی به تصمیمات قوه قضاییه، تصمیمات، بخشنامه و آیین‌نامه‌های رئیس قوه قضاییه، مصوبات و تصمیمات شورای نگهبان، مجلس خبرگان، شورای عالی امنیت ملی، مجمع تشخیص مصلحت نظام.
- اعتراض به تصمیمات کمیسیون‌های انضباطی و دانشجویی دانشگاه‌ها، دانشگاه آزاد اسلامی و وزارت علوم.
ساختار دیوان عدالت اداری:
طبق اصل یک‌صد و هفتاد و سوم قانون اساسی، دیوان عدالت اداری زیرمجموعه قوه قضاییه است و رئیس‌کل دیوان، روسای شعب، مشاوران و اعضای علی‌البدل به مدت دو سال با حکم رئیس قوه قضاییه انتخاب میشوند و انتصاب آن‌ها مانعی ندارد.
دیوان ابتدا دارای 10 شعبه بود اما در اصلاحیه سال 1378 به 25 شعبه افزایش یافت و هر شعبه از یک رئیس یا علی‌البدل رئیس و یک مشاور تشکیل میشود.
ریاست کل دیوان بر عهده رئیس شعبه اول است و در صورت غیبت، رئیس شعبه دوم قایم مقام ریاست کل می‌باشد.
کلیه شعب دیوان در تهران مستقرشده و افزایش تعداد آن با پیشنهاد رئیس دیوان و تصویب رئیس قوه قضاییه صورت می‌گیرد.
بر اساس ماده 3 قانون دیوان عدالت اداری، رؤسا، اعضای علی‌البدل و مشاوران دیوان باید واجد شرایط زیر باشند:
- تابعیت ایران
- معروف بودن به امانت، حسن اخلاق
- عدم محکومیت اداری، انتظامی و جزایی
- عدالت، ایمان و تقوا و تعهد عملی نسبت به موازین اسلامی و همچنین وفاداری به نظام جمهوری اسلامی ایران
آیین دادرسی دیوان عدالت اداری:
- خواهان باید خواسته‌اش را در برگ مخصوصی، به زبان فارسی بنویسد و رسیدگی با تقدیم دادخواست انجام میشود.
- رسیدگی در دیوان هزینه‌ای دربر ندارد.
- در مورد اقدامات و تصمیمات واحدهای دولتی، احکام دیوان قابل‌تجدید نظر شکلی و در سایر موارد قطعی می‌باشد.
- قابل‌تجدید نظر بودن یا قطعیت آراء دیوان و همچنین مرجع تجدیدنظر و مهلت آن در پایان رأی دیوان قید میشود.
- برای نهادهای ذی‌ربط، احکام دیوان قطعی می‌باشد و متخلف به‌حکم دیوان، از خدمت قانونی و دولتی منفصل میشود.
- درصورتی‌که در یک یا چند شعبه در موارد مشابه آرای متناقضی صادرشده باشد، موضوع در هیئت عمومی دیوان بررسی میشود و رأی اکثریت هیئت عمومی، در موارد مشابه برای شعب دیوان و دیگر مراجع مربوط لازم الاتباع می‌باشد.
